آیه ۲۳ - سوره حَشر

آیه هُوَ اللهُ الَّذي لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحانَ اللهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ [23]

او خداوند يگانه‌اى است كه معبودى جز او نيست، حاكم و مالك اوست، از هر عيب منزّه است، به كسى ستم نمى‌كند، امنيّت بخش است، مراقب همه چيز است، شكست ناپذيرى كه [با اراده‌ی نافذ خود] هر امرى را اصلاح مى‌كند، و داراى كبريا و عظمت است؛ خداوند منزّه است از آنچه همتاى او قرار مى‌دهند!

او خداوند یگانه‌ای است که معبودی جز او نیست، حاکم و مالک اوست، از هر عیب منزّه است، به کسی ستم نمی‌کند، امنیّت بخش است، مراقب همه چیز است، شکست ناپذیری که [با اراده‌ی نافذ خود] هر امری را اصلاح می‌کند، و دارای کبریا و عظمت است

۱ -۱
(حَشر/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ أَسْرَی بِی رَبِّی فَأَوْحَی إِلَیَّ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ مَا أَوْحَی وَ کَلَّمَنِی وَ کَانَ مِمَّا کَلَّمَنِی أَنْ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ الْأَوَّلُ وَ عَلِیٌّ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ فَقَالَ یَا رَبِّ أَ لَیْسَ ذَلِکَ أَنْتَ قَالَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَنَا اللهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی یُسَبِّحُ لِی مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ أَنَا الْعَزِیزُ الْحَکِیم.

امام صادق (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پروردگارم شبانه مرا [به آسمان] برد و از پشت حجاب به من وحی کرد آنچه وحی کرد و با من سخن گفت و از جمله چیزهایی که با من گفت این بود که فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام)، اوّل است و علی (علیه السلام)، آخر و ظاهر و باطن است و او به هرچیز داناست». عرض کرد: «پروردگارا! آیا آن، تو نیستی»؟ فرمود: خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! منم خداوند یگانه؛ معبودی جز من نیست الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللهِ عَمّا یُشْرِکُونَ منم خداوند یگانه؛ معبودی جز من نیست. منم هستی بخش، آفریننده‌ای ابداع‌گر، و صورتگر [بی‌نظیر]؛ از آن من است بهترین نام‌ها؛ کسانی که در آسمان‌ها و زمین‌ها هستند تسبیح مرا می‌گویند؛ و من عزیز و حکیم هستم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۰
بحارالأنوار، ج۱۸، ص۳۷۷/ بحارالأنوار، ج۴۰، ص۳۸/ بحارالأنوار، ج۵۳، ص۶۸؛ «تفاوت لفظی»
۱ -۲
(حَشر/ ۲۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ الْیَهُودُ مُوسَی (علیه السلام) خَیْرٌ مِنْکَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ لِمَ ذَلِکَ قَالُوا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ کَلَّمَهُ بِأَرْبَعَهًِْ آلَافِ کَلِمَهًٍْ وَ لَمْ یُکَلِّمْکَ بِشَیْءٍ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ أُعْطِیتُ أَنَا أَفْضَلَ مِنْ ذَلِکَ فَقَالُوا وَ مَا ذَاکَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ وَ حُمِلْتُ عَلَی جَنَاحِ جَبْرَئِیلَ حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ فَجَاوَزْتُ سِدْرَهًَْ الْمُنْتَهَی عِنْدَها جَنَّهًُْ الْمَأْوی حَتَّی تَعَلَّقْتُ بِسَاقِ الْعَرْشِ فَنُودِیتُ مِنْ سَاقِ الْعَرْشِ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ فَرَأَیْتُهُ بِقَلْبِی وَ مَا رَأَیْتُهُ بِعَیْنِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: یهودیان گفتند: «موسی (علیه السلام) بهتر از توست». فرمود: «به چه دلیل»؟ گفتند: «زیرا خداوند عزیز با چهار هزار کلمه با او صحبت کرد ولی با تو یک کلمه هم صحبت نکرده است». فرمود: «به من بهتر از او داده‌اند»، پرسیدند: «چه چیز»؟ فرمود: پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب، از مسجدالحرام به مسجد الاقصی که گرداگردش را پربرکت ساخته‌ایم برد. (اسراء/۱) من بر بال جبرئیل نشستم تا رسیدم به آسمان هفتم و از سدرۀالمنتهی گذشتم که آنجا جنّهًْ الماوی است تا بالأخره به ساق عرش چسبیدم از ساق عرش صدایی برآمد: إِنِّی أَنَا الله لا إِلهَ إِلَّا أَنَا السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ با دل او را دیدم نه با چشم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۰
نورالثقلین و البرهان؛ «بتفاوت»/ بحارالأنوار، ج۹، ص۲۸۹
۱ -۳
(حَشر/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثَلَاثَ سَاعَاتٍ فِی اللَّیْلِ وَ ثَلَاثَ سَاعَاتٍ فِی النَّهَارِ یُمَجِّدُ فِیهِنَّ نَفْسَهُ فَأَوَّلُ سَاعَاتِ النَّهَارِ حِینَ تَکُونُ الشَّمْسُ هَذَا الْجَانِبَ یَعْنِی مِنَ الْمَشْرِقِ مِقْدَارَهَا مِنَ الْعَصْرِ یَعْنِی مِنَ الْمَغْرِبِ إِلَی صَلَاهًِْ الْأُولَی وَ أَوَّلُ سَاعَاتِ اللَّیْلِ مِنَ الثُّلُثِ الْبَاقِی مِنَ اللَّیْلِ إِلَی أَنْ یَنْفَجِرَ الصُّبْحُ یَقُولُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ مَالِکُ یَوْمِ الدِّینِ إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَمْ أَزَلْ وَ لَا أَزَالُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ خَالِقُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ إِنِّی أَنَا اللَّهُ خَالِقُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ إِنِّی أَنَا اللَّهُ بَدْءُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیَّ یَعُودُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْوَاحِدُ الصَّمَدُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهًِْ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی إِنِّی أَنَا اللَّهُ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) مِنْ عِنْدِهِ وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُهُ فَمَنْ نَازَعَهُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ أَکَبَّهُ اللَّهُ فِی النَّارِ‌ثُمَّ قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ یَدْعُو بِهِنَّ مُقْبِلًا قَلْبُهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا قَضَی لَهُ حَاجَتَهُ وَ لَوْ کَانَ شَقِیّاً رَجَوْتُ أَنْ یُحَوَّلَ سَعِیداً.

امام صادق (علیه السلام)- همانا برای خدای عزّوجلّ در شب سه ساعت است و در روز سه ساعت که خود را در آن ساعات تمجید کند، پس نخستین ساعت‌ها از روز آن ساعت است که خورشید در جانب مشرق باشد و به‌اندازه‌ای که در عصر به غروب مانده است [به وقت نماز ظهر مانده باشد] و تا هنگام نماز اوّلی (یعنی نماز ظهر) ادامه یابد، و نخستین ساعت‌های شب ثلث آخر شب است تا زدن سپیده [که در این ساعات خداوند خود را تمجید کند و] فرماید: إِنِّی أَنَا الله الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ إِنِّی أَنَا الله الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ إِنِّی أَنَا الله الْغَفُورُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا الله الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ إِنِّی أَنَا الله مَالِکُ یَوْمِ الدِّینِ إِنِّی أَنَا الله لَمْ أَزَلْ وَ لَا أَزَالُ إِنِّی أَنَا الله خَالِقُ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ إِنِّی أَنَا الله خَالِقُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ إِنِّی أَنَا الله بَدْءُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیَّ یَعُودُ إِنِّی أَنَا الله الْوَاحِدُ الصَّمَدُ إِنِّی أَنَا الله عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ إِنِّی أَنَا الله الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ إِنِّی أَنَا الله الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی إِنِّی أَنَا الله الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ حضرت صادق (علیه السلام) از بیان خودش فرمود: وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُه یعنی کبریاء و بزرگی برازنده حضرت اوست. و هرکس درباره‌ی آن با او ستیزه کند خداوند او را به رو در آتش اندازد»، سپس فرمود: «هیچ بنده‌ی مؤمنی نیست که این اسامی را بخواند و دلش متوجّه خدای عزّوجلّ باشد جز اینکه حاجتش برآورده شود، و اگر شقی [و با شقاوت] باشد امید دارم که سعادتمند شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۲
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۲۲۱/ نورالثقلین
۱ -۴
(حَشر/ ۲۳)

الکاظم (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ عَلَی عَبْدِهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ یُسَمَّی بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَتَاهَتْ هُنَالِکَ عُقُولُهُمْ وَ اسْتَخَفَّتْ حُلُومُهُمْ فَضَرَبُوا لَهُ الْأَمْثَالَ وَ جَعَلُوا لَهُ أَنْدَاداً وَ شَبَّهُوهُ بِالْأَمْثَالِ وَ مَثَّلُوهُ أَشْبَاهاً وَ جَعَلُوهُ یَزُولُ وَ یَحُولُ فَتَاهُوا فِی بَحْرٍ عَمِیقٍ لَا یَدْرُونَ مَا غَوْرُهُ وَ لَا یُدْرِکُونَ کَمِّیَّهًَْ بُعْدِهِ.

امام کاظم (علیه السلام)- خداوند تعالی بر بنده‌اش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل کرد که: لا إِلهَ إِلاَّ اللَّه؛ َّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوم یعنی خدایی جز خدای حیّ قیوم نیست و او این نامها را دارد: رحمن، رحیم، عزیز، جبّار، علی، عظیم. پس عقول مردم سرگردان و حیران شد و سبک‌مغز شدند، برای او (خدا) مثال‌هایی زدند و برای او شبیه‌هایی را آوردند و او را به مثال‌ها شبیه کردند و او را همچون شبیه‌ها مجسّم کردند و او را به‌گونه‌ای قرار دادند که تغییر میکند و از بین می‌رود. پس در دریایی عمیق فرو رفتند که ژرفای آن را درک نمی‌کنند و غایت بعد و عمق آن را نمی‌دانند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۲
بحارالأنوار، ج۳، ص۲۹۶/ البرهان؛ «بتفاوت»

ملک

۱
(حَشر/ ۲۳)

الباقر (علیه السلام)- لَمْ یَزَلْ حَیّاً بِلَا حَیَاهًْ وَ مَلِکاً قَادِراً قَبْلَ أَنْ یُنْشِئَ شَیْئاً وَ مَلِکاً جَبَّاراً بَعْدَ إِنْشَائِهِ لِلْکَوْن.

امام باقر (علیه السلام)- همیشه زنده بود بدون زندگی‌ای که زائد بر ذات مقدّس باشد و پادشاه صاحب قدرتی بوده پیش از آنکه چیزی را ایجاد کند. و پادشاه بزرگوار عظیم الشّأنی بوده بعد از آنکه بودن را ایجاد فرموده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۲
الکافی، ج۱، ص۸۹/ نورالثقلین

قدُّوس

۱
(حَشر/ ۲۳)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- الْقُدُّوسُ هُوَ الْبَرِیْءُ مِنْ شَوَائِبِ الْآفَاتِ الْمُوجِبَاتِ لِلْجَهْل.

علیّ‌ّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- قدوس یعنی مبرّی از ناخالصی‌ها و آفاتی که موجب جهل می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۲
القمی، ج۲، ص۳۶۰/ نورالثقلین

سلام

۱
(حَشر/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِذَا سَلَّمَ أَحَدُکُمْ فَلْیَجْهَرْ بِسَلَامِهِ لَا یَقُولُ سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ وَ لَعَلَّهُ یَکُونُ قَدْ سَلَّمَ وَ لَمْ یُسْمِعْهُمْ فَإِذَا رَدَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَجْهَرْ بِرَدِّهِ وَ لَا یَقُولُ الْمُسَلِّمُ سَلَّمْتُ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ ثُمَّ قَالَ کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَقُولُ لَا تَغْضَبُوا وَ لَا تُغْضِبُوا أَفْشُوا السَّلَامَ وَ أَطِیبُوا الْکَلَامَ وَ صَلُّوا بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّهًَْ بِسَلَامٍ ثُمَّ تَلَا (علیه السلام) عَلَیْهِمْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ.

امام صادق (علیه السلام)- قدّاح از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند: هنگامی‌که یکی از شما سلام می‌کند، باید آشکارا سلام کند، و نگوید: سلام کردم، امّا پاسخم را ندادند. شاید سلام کرده است، امّا کسی نشنیده است. و نیز هرکس پاسخ سلام را می‌دهد، باید بلند و آشکارا پاسخ دهد و سلام کننده نگوید: سلام کردم، امّا پاسخم را ندادند. علی (علیه السلام) فرمود: «عصبانی نشوید و دیگران را عصبانی نکنید، به یکدیگر سلام کنید و سخن نیکو بگویید. شب هنگام که مردم در خوابند، نماز بخوانید تا به سلامت وارد بهشت شوید». و این کلام خداوند عزّوجلّ را بر آنان تلاوت کرد: السَّلامُ المُؤْمِنُ المُهَیْمِنُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۴
الکافی، ج۲، ص۶۴۵/ مشکاهًْ الأنوار، ص۱۹۷/ البرهان/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۲، ص۵۹ و مستدرک الوسایل، ج۸، ص۳۶۱ و نورالثقلین؛ «اذا سلم احدکم ... یردوا علی ثم» محذوف
۲
(حَشر/ ۲۳)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- السَّلَامُ مَعْنَاهُ تَحِیَّهًٌْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَحْکِی عَنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ فَقَالَ دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ وَ الْوَجْهُ الثَّانِی مَعْنَاهُ أَمَانٌ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِینَ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ أَنَّهُ أَمَانٌ قَوْلُهُ هُوَ اللهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ فَمَعْنَی الْمُؤْمِنِ أَنَّهُ یُؤْمِنُ أَوْلِیَاءَهُ مِنْ عَذَابِهِ وَ سُئِلَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنْ عِلَّهًِْ قَوْلِ الْإِمَامِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَقَالَ یُتَرْجِمُ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَیَقُولُ فِی تَرْجَمَتِهِ أَمَانٌ لَکُمْ مِنْ عَذَابِکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ أَقَلُّ مَا یُجْزِی مِنَ السَّلَامِ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا زَادَ عَلَی ذَلِکَ فَفِیهِ الْفَضْلُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ.

علیّ‌ّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- السَّلامُ معنایش درود و تحیِّت است و آن همان معنای سخن خدای عزّوجلّ است که درحال که از اهل بهشت حکایت می‌کند و می‌فرماید: گفتار [و دعای] آن‌ها در بهشت این است که: «خداوندا منزّهی تو»! و تهیّت آن‌ها در آنجا سلام است. (یونس/۱۰) و دوّم آن «امان و پناه» است و آن سخن خداوند است، نگهبانان به آن‌ها گوید: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمت‌ها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید. (زمر/۷۳) و دلیل بر اینکه معنای آن «امان» است این آیه است: هُوَ اللهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ؛ که «مؤمن» دوستدارانش را از عذابش ایمنی می‌بخشد. و از امیرمؤمنان (علیه السلام) از علّت اینکه امام جماعت السَّلَامُ عَلَیْکُمْ می‌گوید، سؤال شد، فرمود: «از وی با این عبارت، سخن خدا را با زبان دیگر بیان می‌کند و در واقع می‌گوید: از عذاب شدنتان در روز قیامت در امان بمانید. امان از عذابتان است و کمترین مقداری که از سلام کفایت می‌کند، گفتن: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ» است و بیشتر از ان بهتر است و فضیلت دارد. زیرا خداوند فرموده: و هرکس به میل خود بیشتر نیکی کند، پس آن برای او بهتر است. (بقره/۱۸۴) و کسی که کارِ خیری انجام دهد، برای او بهتر است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۴
بحارالأنوار، ج۸۲، ص۳۰۹/ مستدرک الوسایل، ج۵، ص۲۵؛ «و سیل امیرالمؤمنین ... فهو خیرله» محذوف

مؤمن

۱
(حَشر/ ۲۳)

الباقر (علیه السلام)- یَا خَیْثَمَهًُْ أَبْلِغْ مَوَالِیَنَا مِنَّا السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّهُمْ لَنْ یَنَالُوا مَا عِنْدَ اللَّهِ إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ لَنْ یَنَالُوا وَلَایَتَنَا إِلَّا بِالْوَرَعِ یَا خَیْثَمَهًُْ لَیْسَ یَنْتَفِعُ مَنْ لَیْسَ مَعَهُ وَلَایَتُنَا وَ لَا مَعْرِفَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ اللَّهِ إِنَّ الدَّابَّهًَْ لَتَخْرُجُ فَتُکَلِّمُ النَّاسَ مُؤْمِنٌ وَ کَافِرٌ وَ إِنَّهَا تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ فَلَیْسَ یَمُرُّ بِهَا أَحَدٌ مِنَ الْخَلْقِ إِلَّا قَالَ مُؤْمِنٌ أَوْ کَافِرٌ وَ إِنَّمَا کَفَرُوا بِوَلَایَتِنَا لَا یُوقِنُونَ یَا خَیْثَمَهًُْ کَانُوا بِآیَاتِنَا لَا یُقِرُّونَ یَا خَیْثَمَهًُْ اللَّهُ الْإِیمَانُ وَ هُوَ قَوْلُهُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ وَ نَحْنُ أَهْلُهُ وَ فِینَا مَسْکَنُهُ یَعْنِی الْإِیمَانَ وَ مِنَّا یَشَّعَّبُ وَ مِنَّا عُرِفَ الْإِیمَانُ وَ نَحْنُ الْإِسْلَامُ وَ مِنَّا عُرِفَ شَرَائِعُ الْإِسْلَامِ وَ بِنَا تَشَّعَّبُ یَا خَیْثَمَهًُْ مَنْ عَرَفَ الْإِیمَانَ وَ اتَّصَلَ بِهِ لَمْ یُنَجِّسْهُ الذُّنُوبُ کَمَا أَنَّ الْمِصْبَاحَ یُضِیءُ وَ یُنْفِذُ النُّورَ وَ لَیْسَ یَنْقُصُ مِنْ ضَوْئِهِ شَیْءٌ کَذَلِکَ مَنْ عَرَفَنَا وَ أَقَرَّ بِوَلَایَتِنَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ.

امام باقر (علیه السلام)- خیثمه جعفی گوید: خدمت حضرت باقر (علیه السلام) رسیدم فرمود: «ای خیثمه به دوستان ما از طرف ما سلام برسانید و به آن‌ها اعلام کنید جز با عمل نیک در نزد خدا مقامی پیدا نمی‌کنند، هرگز به ولایت ما نمی‌رسند جز با پارسایی! ای خیثمه هرکس ولایت و معرفت ما را نداشته باشد، اعمالش به او سودی نمی‌رساند و از عبادات خود نتیجه‌ای نخواهد گرفت. به خداوند سوگند آن دابّه (یعنی جنبنده، همان دابّه‌الارض است که در آیه ۸۲ سوره نمل از خداوند یاد فرموده و در آخرالزّمان از زمین خارج می‌شود و با مردم حرف می‌زند) خارج می‌گردد و مؤمن و کافر با او سخن می‌گویند، کسی بر او نمی‌گذرد مگر اینکه می‌گوید: مؤمن است و یا کافر! ای خیثمه! تنها کسانی که به ولایت ما کافر شدند و یقین و اعتقادی پیدا نکردند به نشانه‌های ما اقرار نمی‌کنند. ای خیثمه خداوند ایمان است که در قرآن مجید خود را الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ نامید؛ ما اهل ایمان هستیم و ایمان در خانه‌ی ما جای گرفته است، و از ما شعبه می‌گیرد، و به‌وسیله‌ی ما ایمان شناخته شده است، احکام اسلام و قوانین آن از خاندان ما بیرون گردیده و از ما به هر سو پراکنده گردیده است. ای خیثمه هرکس ایمان را شناخت و به آن معرفت پیدا کرد و خود را به آن پیوند داد، هیچ گناهی او را آلوده نمی‌کند همان‌گونه که چراغ فضا را روشن می‌کند و نور خود را به اطراف می‌رساند، بدون اینکه از نور چراغ کاسته شود، و همین‌گونه است هرکس به ولایت ما اقرار کند خداوند او را می‌آمرزد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۴
بحارالأنوار، ج۶۵، ص۵۸/ فرات الکوفی، ص۳۱۰
۲
(حَشر/ ۲۳)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- الْمُؤْمِنُ الَّذِی أُمِنَ خَلْقُهُ مِنْ ظُلْمِهِ لَهُمْ، إِذْ قَالَ: لَا یَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- الْمُؤْمِنُ کسی است که خلقش از ظلم او، در امان هستند؛ چون فرمود: [حتّی] به‌اندازه‌ی سنگینی ذرّه‌ای ستم نمی‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۶
بحرالعرفان، ج۱۵، ص۳۶۶
۳
(حَشر/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- سُمِّیَ الْبَارِئُ عَزَّوَجَلَّ مُؤْمِناً لِأَنَّهُ یُؤْمِنُ مِنْ عَذَابِهِ مَنْ أَطَاعَهُ وَ سُمِّیَ الْعَبْدُ مُؤْمِناً لِأَنَّهُ یُؤْمِنُ عَلَی اللَّهِ فَیُجِیزُ اللَّهُ أَمَانَهُ.

امام صادق (علیه السلام)- خداوند باری تعالی مؤمن نامیده شده؛ چراکه او کسی را که فرمانبردارش باشد و او را اطاعت کند از عذاب خویش ایمنی می‌دهد و بنده‌ی خدا مؤمن نامیده شده چراکه او بر خدا ایمن باشد و خدا امان او را اجازه می‌دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۶
بحارالأنوار، ج۴، ص۱۹۶
۴
(حَشر/ ۲۳)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- الْمُؤْمِنُ قَالَ: یُؤْمِنُ أَوْلِیَاءَهُ مِنَ الْعَذَابِ.

علیّ‌ّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- منظور از الْمُؤْمِنُ، یعنی دوستانش را از عذاب ایمنی می‌بخشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۶
القمی، ج۲، ص۳۶۰/ نورالثقلین

مهیمن

۱
(حَشر/ ۲۳)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- الْمُهَیْمِنُ أَیِ الشَّاهِد.

علیّ‌ّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- المُهَیْمِنُ یعنی گواه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۶
القمی، ج۲، ص۳۶۰/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

متکبّر

۱
(حَشر/ ۲۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی أَزَلِیَّتِهِ مُتَعَظِّماً بِالْإِلَهِیَّهًْ مُتَکَبِّراً بِکِبْرِیَائِهِ وَ جَبَرُوتِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در ازلیّتش به الهیّت و خدایی بزرگی را بر خود بسته و به کبریاء و جبروتش تکبّر و بزرگواری می‌نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۶
التوحید، ص۴۴/ نورالثقلین

شایسته‌ی عظمت است خداوند منزّه است از آنچه شریک برای او قرار می‌دهند

۲ -۱
(حَشر/ ۲۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ سُبْحَانَ اللَّهِ قَالَ أَنَفَهًُْ اللَّهِ.

امام صادق (علیه السلام)- هشام‌بن‌حکم گوید: از امام صادق (علیه السلام) «درباره‌ی سبحان الله پرسیدم». ایشان فرمود: «منزّه‌کردن (پاک دانستن ساحت) خداست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۶
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۱۷۶/ نورالثقلین/ البرهان
۲ -۲
(حَشر/ ۲۳)

أمیرالمومنین (علیه السلام)- عَنْ یَزِیدَ‌بْنِ‌الْأَصَمِّ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ عُمَرَ‌بْنَ‌الْخَطَّابِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا تَفْسِیرُ سُبْحَانَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ فِی هَذَا الْحَائِطِ رَجُلًا کَانَ إِذَا سُئِلَ أَنْبَأَ وَ إِذَا سَکَتَّ ابْتَدَأَ فَدَخَلَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا تَفْسِیرُ سُبْحَانَ اللَّهِ قَالَ هُوَ تَعْظِیمُ جَلَالِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ تَنْزِیهُهُ عَمَّا قَالَ فِیهِ کُلُّ مُشْرِکٍ فَإِذَا قَالَهَا الْعَبْدُ صَلَّی عَلَیْهِ کُلُّ مَلَکٍ.

امام علی (علیه السلام)- یزیدبن‌عصم گوید: مردی از عمربن‌خطاب سؤال کرد و گفت: «که ای امیرالمؤمنین تفسیر و بیان سبحان اللَّه چیست»؟ عمر گفت: «در این باغ مردیست که چون سؤال می‌کرد خبر داده می‌شد و چون سکوت می‌کرد به او گفته می‌شد. و مراد این است که در عهد پیغمبر چنان بود که علم به او می‌رسید؛ اگر از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) چیزی می‌پرسید او را جواب می‌داد و اگر خاموش بود و سؤالی نمی‌نمود؛ پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خود آغاز می‌کرد و به او تعلیم می‌داد و بنابراین شاید که او تفسیر این را بهتر بداند پس آن مرد داخل باغ شد و دید که آن مرد علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است سائل عرض کرد: «که ای اباالحسن (علیه السلام) تفسیر سبحان اللَّه چیست»؟ فرمود: «آن تعظیم جلال خدای عزّوجلّ و تنزیه و دورکردن آن جناب از آنچه هر مشرکی در شأن او گفته است و چون بنده‌ی آن را بگوید هر فرشته بر او صلوات فرستد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۷۶
التوحید، ص۳۱۲/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
بیشتر